Parlament Saylovi To'g'risida
Demokratik jamiyatda parlament saylovlari hokimiyatning vakillik organlarini shakllantirishning asosiy vositasi bo'lib xizmat qiladi. Fuqarolar o'z manfaatlarini ifoda etishga majbur bo'lgan deputatlarni tanlaydilar, ular oldida mas'uldirlar. Zamonaviy dunyoda, davlat juda katta bo'lganda, parlamentga ehtiyoj bor – turli tumanlarning vakillari yig'ilib, ularni deputatlar sifatida tanlagan mahalliy aholining manfaatlarini himoya qiladigan markazlashtirilgan hokimiyat organi. Evropa davlatining demokratiyasining mavjudligi davrida saylov tartib-qoidalarining murakkab normalari va printsiplari ishlab chiqildi. Mamlakatda parlament saylovlari o'tkaziladigan qoidalar mavjud tizim tomonidan belgilanadi. Saylovlarning ikkita asosiy tizimi mavjud: ko'pchilik va proportsional.
Ko'pchilik tizimi, raqibni qanday g'alaba qozonishidan qat'i nazar, oddiy ovoz to'plagan nomzodning g'alabasini nazarda tutadi. Ya'ni, har bir saylov okrugi parlamentga partiya ro'yxatiga nomzodlarni yoki ushbu tumandagi saylovlarda g'olib bo'lgan bitta nomzodni taqdim etadi.
Proportsional tizim eng adolatli hisoblanadi, parlamentdagi deputatlik o'rindiqlari butun mamlakat bo'ylab ovoz berganlar soniga mutanosib ravishda partiyalar orasida taqsimlanadi. Boshqacha aytganda, butun mamlakat bir vaqtning o'zida yagona saylov okrugini ifodalaydi va ayrim okruglarda katta harakatlarga yo'l qo'ygan begona partiyalar parlamentda vakillik qilish imkoniyatiga ega.
O'zbekiston Respublikasi oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va viloyat, tuman, shahar Kengashlariga deputatlarni saylash 22-dekabr kuni bo'lib o'tadi. Jarayon yangi saylov kodeksiga muvofiq amalga oshiriladi. Endi partiyalar barcha 150 saylov okrugida o'z nomzodlarini ko'rsatish huquqiga ega.
Saylov proportsional saylov tizimi asosida o'tkaziladi. Ular rasman mamlakatimizda ro'yxatdan besh siyosiy partiyalar ishtirok etadi.
Hozirda O'zbekistonda "Milliy tiklanish" demokratik partiyasi (Milliy tiklanish), Xalq demokratik partiyasi (O'zXDP), O'zbekiston Liberal-demokratik partiyasi (O'zLiDeP), "Adolat" sotsial-demokratik partiyasi (Adolat) va ekologik partiya faoliyat yuritmoqda.
Shu munosabat bilan saylov qonunchiligidagi muhim yangiliklarni alohida ta'kidlashni istardim. Xususan, O'zbekiston ekologik harakati vakillari uchun oliy Majlis Qonunchilik palatasida deputatlik o'rinlarini kvotalash instituti chiqarib tashlandi. Qonunchilik palatasining barcha 150 deputatining umumxalq saylovida ishtiroki mustahkamlandi. Shunday qilib, mamlakatimizda barcha siyosiy partiyalar uchun teng sharoitga ega bo'lgan partiyalararo sog'lom raqobat yaratildi va har bir siyosiy partiya o'z nomzodini ko'rsatishi mumkin.
Saylov kodeksida fuqarolar-saylovchilar, ularning doimiy va vaqtinchalik yashash joylari manzillari to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan davlat axborot resursi bo'lgan O'zbekiston Respublikasi saylovchilarining yagona elektron ro'yxati ham ko'zda tutilgan. Saylovchilarning yagona elektron ro'yxatining asosiy maqsadi saylovda ishtirok etayotgan har bir fuqaroning bir ovozga ega ekanligi bilan ifodalanadigan teng saylov huquqining eng muhim tamoyilini amalga oshirishdan iborat. Saylov kodeksida saylov kuni, shu jumladan, muddatidan oldin ovoz berish uchun yagona saylov byulleteni joriy etildi va shunga muvofiq "saylov varaqasi" tushunchasi bekor qilindi.
Tuzuvchi: Bobur Avazov
