O'zbekistonning yangi ko'p tomonlama diplomatiyasi: tinchlik va barqarorlik uchun hamkorlik
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlisga Murojaatnomasida mamlakatni isloh qilish va modernizatsiyalashning tashqi siyosiy jihatlariga alohida e’tibor berib, muhim yo‘nalishlarda rivojlanishning asosiy yo‘nalishlarini belgilab berdi.
Xususan, mintaqa va global xavfsizlikka tahdid va tahdidlarga qarshi samarali kurashish uchun dunyo mamlakatlari bilan, shu jumladan mintaqaviy va xalqaro maydondagi hamkorlikni faollashtirish zarurligi ta'kidlandi.
Belgilangan yo'nalish bo'yicha hozirgi vaqtda O'zbekiston xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni yanada rivojlantirish bo'yicha 25 dasturni amalga oshirmoqda. Shunday qilib, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Shanxay Hamkorlik Tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi va boshqa ko'p tomonlama tuzilmalar doirasida konstruktiv faoliyat kengaymoqda. 2020 yilda, ko'p yillar davomida birinchi marta, O'zbekiston MDHga raislik qildi, bu mamlakatning Hamdo'stlik doirasidagi hamkorlikni rivojlantirish istagidan dalolat beradi. Uning turkiyzabon davlatlar hamkorlik kengashiga kirishi bilan respublika uchun yangi imkoniyatlar ochilmoqda.
O'zbekiston Prezidenti BMT, MDH, Shanxay hamkorlik tashkiloti, CIKA, CCTS va Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining ikkinchi maslahat kengashidagi (CWGG) ma'ruzalarida xavfsizlikni yaxshilashga qaratilgan tashabbuslarni ilgari surmoqda.
Ushbu tashabbuslarning asosiy yo'nalishlaridan biri bu Markaziy Osiyoni barqarorlik, barqaror rivojlanish va yaxshi qo'shnichilik zonasiga aylantirishdir. O'zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan ishlab chiqilgan yangi mintaqaviy siyosat doirasida o'zaro ishonchni mustahkamlash va ikki tomonlama va mintaqaviy hamkorlik mexanizmlarini rivojlantirish bo'yicha sa'y-harakatlar alohida o'rin tutdi. Mintaqada to'plangan muammolarni, masalan, davlat chegaralarini demarkatsiya va delimitatsiya qilish, suv resurslarini taqsimlash va boshqa muammolarni o'zaro hisobga olish asosida hal qilishga ustuvor ahamiyat beriladi.
Mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirishning muhim mexanizmi Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017 yilda BMT Bosh assambleyasining 72-sessiyasida ilgari surilgan tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining maslahat uchrashuvlarini o'tkazish edi. 2019 yil noyabr oyida xuddi shunday formatdagi ikkinchi uchrashuv Toshkentda bo'lib o'tdi. Unda mintaqaning barcha besh mamlakatining rahbarlari ishtirok etishdi, bu ko'p yillar davomida birinchi marta amalga oshirildi. Qabul qilingan qarorlar davlat rahbarlarining uchrashuvlarini muntazam ravishda o'tkazib turishga va har yili maslahatlashuvlar o'tkazish to'g'risida kelishuvga erishishga imkon berdi. Keyingi sammit 2020 yilda Qirg'izistonda bo'lib o'tadi.
O'zbekistonning yangi mintaqaviy yondashuvi Markaziy Osiyoda xavfsizlikka tahdidlarni kamaytirish uchun qulay sharoit yaratmoqda. Xususan, bugungi kunda O'zbekistonning davlat chegarasining aksariyati delimitatsiya qilindi, uni demarkatsiya qilish ishlari olib borilmoqda, 60 dan ortiq nazorat-o'tkazish punktlari to'liq ishlamoqda, mintaqa mamlakatlari bilan temir yo'l va havo aloqalari o'rnatildi. Suv bilan bog'liq muammolarni hal qilishda ham ijobiy dinamika kuzatildi. Bunga suv resurslarini boshqarish sohasida hamkorlik qilish uchun 2016 yil noyabr oyida tuzilgan ikki tomonlama ishchi guruhlarning ishi yordam bermoqda.
Markaziy Osiyoda yangi ishonch va yaxshi qo'shnichilik muhiti keng xalqaro miqyosda tan olinganligining isboti 2018 yilda O'zbekiston tomonining tashabbusi bilan BMT Bosh assambleyasining "Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va barqaror rivojlanishni ta'minlash uchun mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni kuchaytirish" rezolyutsiyasining qabul qilinishi bo'ldi.
Afg'onistonda barqarorlik va yarashuvni rivojlantirish O'zbekiston tashqi siyosatining diqqat markazida bo'lib kelmoqda. Mamlakat rahbariyati "Afg'oniston xavfsizligi - bu O'zbekistonning xavfsizligi" tamoyilini yaxshi tushunadi, shu munosabat bilan Toshkent siyosiy echimning asosiy shartlari - zo'ravonliksiz, otashkesim, muzokaralar va murosaga tayyorligini namoyish qilish tarafdori.
Prezident Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh assambleyasi, Shanxay hamkorlik tashkiloti, CICA va KVGG sammitlarida so'zlagan nutqlarida Afg'onistonni mintaqaviy savdo-iqtisodiy aloqalarga jalb etish g'oyasini ilgari surdi va Afg'onistondagi eng muhim infratuzilma va ijtimoiy loyihalarni amalga oshirishga yondashuvlar ishlab chiqishni taklif qildi.
2018 yil mart oyida Afg'oniston bo'yicha "Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy hamkorlik" yuqori darajadagi xalqaro konferentsiyasi mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlikka muhim hissa qo'shdi. Forum yakunida Toshkent deklaratsiyasi qabul qilindi, u Bosh assambleyaning va BMT Xavfsizlik Kengashining 72-sessiyasining rasmiy hujjati sifatida tarqatildi va mintaqaviy va global miqyosda Afg'oniston hukumati va Tolibon hukumati o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri muzokaralarni boshlash zarurati to'g'risida qat'iy konsensusga erishdi. har qanday old shartlar.
Shunday qilib, O'zbekistonning tashabbuslari Afg'oniston inqirozini tinch yo'l bilan hal qilish jarayonini rivojlantirishga hissa qo'shdi va shu yil 29 fevralda Dohada (Qatar) AQSh va Tolibon o'rtasida tinchlik bitimi tuzildi. Bugungi kunda, butun dunyo bo'ylab, ushbu hujjat afg'on ichidagi milliy yarashuv uchun zamin yaratadi deb umid qilmoqda.
Toshkentning afg'on yo'nalishidagi sa'y-harakatlarining muhim tarkibiy qismi, shuningdek, afg'on muammosiga bag'ishlangan deyarli barcha xalqaro forumlarda faol ishtirok etishdir. Ular orasida Kobul jarayoni, Moskva formati, "Osiyoning yuragi - Istanbul jarayoni" forumi, Afg'oniston bo'yicha xalqaro aloqa guruhi, ShHT - Afg'oniston aloqa guruhi va Afg'oniston bo'yicha mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik konferentsiyasi (REKKA).
O'zbekiston Afg'onistonning ijtimoiy-iqtisodiy tiklanishiga ko'maklashish bo'yicha tashabbuslarni amaliy ravishda amalga oshirish ustida faol ish olib bormoqda. Mamlakat Afg'onistonning savdo, transport infratuzilmasini rivojlantirish, elektr ta'minoti va ta'lim sohalarida ishonchli sherigi hisoblanadi. 2019 yil may oyida Surxondaryo viloyatida O‘zbekiston-Afg‘oniston chegara savdo zonasi ochildi. Xayraton-Mozori-Sharif temir yo'li faoliyat ko'rsatmoqda, Mozori-Sharif-Hirot va Mozori-Sharif-Kobul-Peshovar temir yo'llari qurilishi bo'yicha loyihalar ishlab chiqilmoqda. Ayni paytda Kobulni Markaziy Osiyoning yagona energiya tizimiga ulaydigan Surxon-Puli-Xumri elektr uzatish liniyasi qurilmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan Termiz shahrida Afg‘oniston fuqarolarini o‘qitish bo‘yicha o‘quv markazi tashkil etildi. 2020 yilda 200 ga yaqin kishi imtiyozli asosda o'qiydi. Kelgusida talabalar sonini 300 taga etkazish, shuningdek ta'lim sohalarini kengaytirish rejalashtirilgan.
Dunyo bo'ylab tobora kuchayib borayotgan terroristik tahdid fonida, O'zbekiston rahbariyati ushbu tahdid va tahdidlarni minimallashtirish bo'yicha hamkorlikni faollashtirish tarafdoridir. Davlatimiz rahbari bir necha bor ta'kidlaganidek, buzg'unchi mafkuralar yoshlarga ko'proq ta'sir qiladi. Shu munosabat bilan yoshlarning salohiyatini ro'yobga chiqarish va sifatli ta'lim olish imkoniyatlarini kengaytirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish alohida ahamiyatga ega. Bu borada O'zbekistonning tashabbusi bilan 2018 yil dekabr oyida BMT Bosh assambleyasining "Ta'lim va diniy bag'rikenglik" to'g'risidagi maxsus rezolyutsiyasining qabul qilinishi bu borada katta yutuq bo'ldi. Hozirgi vaqtda Yoshlar huquqlari to'g'risidagi xalqaro konventsiya ham ishlab chiqilmoqda, ShHT doirasida tashkilot rahbarlari tomonidan yoshlarga qo'shma murojaat va uning qoidalarini amalga oshirish bo'yicha harakatlar dasturi qabul qilindi.
2019 yilda bo'lib o'tadigan Osiyoda o'zaro hamkorlik va ishonch choralari bo'yicha kengashning sammitida O'zbekiston rahbari dinlararo totuvlik, ma'rifat va madaniy o'zaro boyitish masalalari bo'yicha tizimli muloqot o'rnatish zarurligiga e'tiborni qaratdi. Toshkent shahridagi Islom tsivilizatsiyasi markazi va Samarqanddagi Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazidan sayt sifatida foydalanish taklif qilindi.
O'zbekiston Prezidenti Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Ikkinchi maslahat kengashida, ShHT sammitlarida, TDKK sammitlarida va boshqa xalqaro tuzilmalardagi chiqishlarida nutq so'zlash chog'ida, huquqni muhofaza qilish idoralari va maxsus xizmatlarning terrorizm va ekstremistik tahdidlarga qarshi kurashishda hamkorligini chuqurlashtirish zarurligi haqida bir necha bor ta'kidlagan. Bugungi kunda O'zbekiston tashabbusi bilan zamonaviy tahdid va tahdidlarga to'liq qarshi turish uchun huquqni muhofaza qilish organlari va maxsus xizmatlarining tezkor o'zaro hamkorligi uchun ish mexanizmlarini yaratish masalasi ishlab chiqilmoqda.
O'zbekistonning MDHga raisligi doirasida 2019-2023 yillarda jinoyatchilikka qarshi kurash bo'yicha davlatlararo qo'shma dastur va MDHga a'zo davlatlarning terrorizm va boshqa ekstremizmning zo'ravon ko'rinishlariga qarshi kurashish bo'yicha 2020-2022 yillarga mo'ljallangan dasturi ishlab chiqilmoqda.
Atrof-muhit xavflariga qarshi turish xalqaro hamkorlikning yana bir muhim yo'nalishi bo'lib, u barqaror rivojlanish va amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyatiga bevosita ta'sir qiladi. Ma'lumki, bugungi kunda Orol dengizining qurishi va uning oqibatlari global falokatdir. Ushbu muammoni hal qilish uchun, 2018 yil noyabr oyida, O'zbekiston tomonining tashabbusi bilan Orolbo'yi mintaqasi uchun BMTning ko'p tomonlama hamkorlik bo'yicha Ishonch jamg'armasi tashkil etildi. Fond loyihalarini moliyalashtirish uchun Norvegiya 1 million 200 ming evro, Evropa Ittifoqi tomonidan 5 million 200 ming evro ajratdi.
2018 yilda Orolni qutqarish xalqaro jamg'armasi sammitida O'zbekiston rahbari Orolbo'yida ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar zonasini yaratish, cho'l va em-xashak o'simliklarining ko'chatlarini etishtirish bo'yicha mintaqaviy markazni tashkil etish, Orol dengizi mintaqasida transchegaraviy qo'riqlanadigan tabiiy hududlarni yaratish tashabbuslarini ilgari surdi.
2019 yilda O‘zbekiston tashabbusi bilan BMT Bosh assambleyalari tomonidan Orol dengizi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar zonasi deb e'lon qilish to'g'risidagi maxsus rezolyutsiya qabul qilindi. 2019 yilda ushbu zonada ekologik vaziyatni yaxshilash bo'yicha Davlat dasturi doirasida 460 ming gektardan ortiq maydonga ko'p yillik o'simliklar ekildi. 2020 yilda ular 700 ming gektarga ekin ekishni rejalashtirishmoqda.
Faol tashqi siyosat xalqaro hamjamiyat tomonidan keng qo'llab-quvvatlanmoqda. Natijada, xalqaro munosabatlar tizimida O'zbekistonning mavqei mustahkamlandi, natijada sheriklar bilan amaliy hamkorlik yanada samarali kengaymoqda va milliy manfaatlar ilgari surilmoqda.
O'zbekistonning barcha tashabbuslarining eng muhim maqsadi mamlakatning, Markaziy Osiyo mintaqasining barqaror va barqaror rivojlanishi uchun sharoit yaratish va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishdir.
